Pocztówki z Budapesztu, czyli (miniona) wystawa:
Art Deco Budapest. Posters, Lifestyle and the City 1925–1938.
Grudniowa aura zawsze skłania mnie do wspomnień lata, zwłaszcza, jak odnajdą się gdzieś między książkami trochę zakurzone pocztówki. Zatem o „byłej” wystawie Art Déco w Węgierskiej Galerii Narodowej na Zamku Królewskim w Budapeszcie, tego lata.
Tak, jak żadnego ze stylów w sztuce nie da się jednoznacznie określić w czasie od – do, bo zawsze w różnych krajach mogły inaczej się nasilać, przenikać, słabnąć etc, przyjmę za tytułem wystawy, że art déco przypadało na lata 1925- 1938.
Jako początek art déco uznaje się rok 1925, a nazwę (skrót od francuskiego arts decoratifs) dała wystawa, która odbywała się od kwietnia do października 1925 r. w Paryżu – „Exposition Internationale des Arts Decoratifs et Industriels Modernes” (Międzynarodowa Wystawa Sztuk Dekoracyjnych i Przemysłowych). Reklamowały ją dwa plakaty: pierwszy odnosił się do sztuk dekoracyjnych, drugi – przemysłowych.
Styl ten miał powiązać sztukę dekoracyjną z użytkownikiem – stąd projektowano meble, przedmioty z myślą o estetyce – nowoczesnej i dekoracyjnej. Miał był całkowicie odmienny od poprzedniego. W wielkim skrócie: był zaprzeczeniem poprzedzającej go secesji i charakterystycznych dla niej falistych linii i roślinnych motywów. Art déco to geometryczne kształty i symetria, czerpanie z nowych trendów – kubistycznych, prostych form, czyli po prostu zmęczenie secesją.
Robert Delaunay – francuski malarz, przedstawiciel kubizmu orficznego, który w 1925 roku, wraz z Fernandem Léger, dekorował freskami hol ambasady na Wystawie w Paryżu w 1925 roku. Tutaj obraz z późniejszego okresu: „Rytm – radość życia”, 1930
Świat po I Wojnie Światowej wyglądał inaczej, był nowy podział Europy, powstały nowe państwa, nowe technologie wkraczały do projektowania, np. żelbetonowe konstrukcje umożliwiały budowanie wysokościowców w Stanach Zjednoczonych, najsłynniejszy francuski architekt i projektant mebli Le Corbusier zaczął stosować metalowe elementy w meblach.
W nauce pierwsze 2 dekady XX wieku to m.in. rozwój mechaniki kwantowej czy badania nad atomem. „Zaledwie” 20 lat wcześniej A. Einstein ogłosił słynna pracę „O elektrodynamice ciał w ruchu”, która zawierała jego szczególną teorię względności. I to wszystko też przenikało do sztuki.
Co ciekawe, do Wystawy w Paryżu w 1925 roku, Niemcy nie zostały dopuszczone, co miało zostać odczytane jako pokazanie pozycji „przegranych” Niemiec po I Wojnie Światowej, jednocześnie utrwalając obraz Francji jako lidera w sztuce i przemyśle.
Obyczaje, moda, technika i sztuka przenikały się i przede wszystkim były zupełnie inne niż przed I Wojna Światową.
Myślą przewodnią wystawy w Budapeszcie była nowoczesna metropolia – Metropolis – nazwa zaczerpnięta z tytułu niemieckiego filmu z 1927 roku „Metropolis”, który pokazywał futurystyczny obraz miasta będącego realizacją wizji naukowca. Masa robotników katorżniczą pracą buduje pod ziemią miasto, które jest faktycznie współczesną Wieży Babel.
W jednym z kadrów filmu pada zdanie:
„Wielki jest twórca tej wieży, wielki jest człowiek. Idea jednego człowieka jest uciskiem innych”
Na wystawie w Budapeszcie objaśniono jej kontekst w ten sposób:
Tak brzmi moje tłumaczenie:
„Szczytem fascynacji Europejczyków Stanami Zjednoczonymi stał się kult metropolii, wypełnionej drapaczami chmur i samochodami. Sławne obrazy budynków Art Deco Chryslera i Empire State wybudowanych w latach 20-tych i 30-tych dotarły też na Węgry, oczarowując architektów, artystów, dziennikarzy, jak i czytelników magazynów. Wyobrażenie nowoczesnego, przyprawiającego o zawrót głowy Metropolis pełnego drapaczy chmur zostało odzwierciedlone szczególnie w amerykańskich filmach oraz na reklamujących je plakatach.
Powszechną ideą związaną z metropoliami było miasto jako siedlisko grzechu i upadku moralnego. Wprowadzenie prohibicji w 1920 roku w Stanach Zjednoczonych przyczyniło się do rozszerzenia się zorganizowanej przestępczości, gdzie Chicago będące jej symbolem, posłużyło jako tytuł opartego na prawdziwych wydarzeniach, jednego z najsławniejszych musicali naszej ery.
Najsławniejsze przedstawienie metropolii jako współczesnego Babilonu [w bibl. Księdze rodzaju nazwa miasta, którego mieszkańcy budowali wieżę, zw. Wieżą Babel, mającą dosięgnąć nieba i tym samym zbliżyć się do Boga – Słownik PWN – mój przypis] znalazło odzwierciedlenie w filmie „Metropolis” Fritza Langa, arcydziele niemieckiego kina. W filmie tym, metropolia jest sama monstrualną maszyną, która okalecza człowieka.
Plakat Józsefa Bottlika, w przeciwieństwie do niemieckich i francuskich plakatów filmu, wyraża dystopijną wizję społeczeństwa: postać muskularnego robotnika ugina się pod lśniącymi drapaczami chmur w stylu Art Deco.”
*dystopijny, odnoszący się do dystopi – w utworze fabularyzowanym, koszmarnej wizji świata przyszłości.
Plakaty z lat 20-tych i 30-tych ubiegłego stulecia, które widzieliśmy na wystawie to dzisiaj fascynujące źródło obrazu społeczeństwa miejskiego tych dwóch dekad i przenikania stylu art déco do sztuki użytkowej. Artyści – graficy, projektanci zaczęli współpracować z koncernami, co widać na plakatach reklmujących produkty takie jak radio Orion czy papierosy Modiano. Warto pomyśleć o tym dzisiaj przechadzając się między półkami w centrum handlowym, gdzie wszystkie filiżanki czy meble wyglądają podejrzanie tak samo.
Sentyment do plakatów i sztuki użytkowej z okresu międzywojnia powrócił, a plakaty cieszą się popularnością, nie tylko wśród kolekcjonerów, co widać w pracowniach ram i oprawy obrazów. (co osobiście miałam okazję zaobserwować 😊).
Wystawa Art Deco Budapest. Posters, Lifestyle and the City 1925–1938, Węgierska Galeria Narodowa, 12 kwietnia – 28 września 2022)
Kuratorka wystawy: Anikó Katona
Ona maluje