Byłam na bardzo ciekawym wykładzie Prof. ks. Krzysztofa Bardskiego, który omawiał tzw. proroctwo ożywionych kości z Księgi Ezechiela Starego Testamentu. Prelekcja miała związek z wystawą w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej „Malczewski. Wizja Ezechiela”.
Jacek Malczewski namalował serię obrazów nawiązujących symboliką do tekstu o Proroctwie Ezechiela, można je obejrzeć na wspomnianej wystawie. Jeden z nich dotyczy przepowiedni proroka Ezechiela o ożywieniu kości.
Wykład dotyczył tekstu biblijnego, nie obrazu, jednak bez zrozumienia tego teksu być może nie sposób odczytać właściwie obrazu Malczewskiego.
Zatem miałam podwójną symbolikę, bo oprócz ukrytych znaczeń w obrazie, miałam ukryte znaczenia Starego Testamentu.
Z ciekawością wsłuchałam się, że tak, jak dzieło sztuki, tekst ten można odczytywać z perspektywy różnych punktów dziejowych. Rys historyczny jest ważny, to, kiedy dzieło (czy to tekst czy obraz) powstało, co symbolika ożywienia kości mogła oznaczać dla Proroka Ezechiela w jego czasie historycznym, np. wyzwolenie Izraela z niewoli babilońskiej? Dla chrześcijan w kontekście nauki Jezusa – zmartwychwstanie po śmierci ciała i duszy, a co dla nas współcześnie: nowe odrodzenie? „Zmartwychwstanie” duchowe, indywidulane czy zbiorowe?
Wracając do Malczewskiego. Na obrazie artysta przedstawił pole szkieletów, nagich kości, które mają, według przepowiedni oblec się w ciało, na powrót ożyć. Centralnie namalowana jest postać Jezusa – Boga, kładącego dłonie na głowie Malczewskiego jako Ezechiela, a może powstańca, tułacza wracającego z niewoli? Wyczuwalny jest powiew wiatru, który w Biblii (słowo ruah w jęz. hebrajskim) ma wiele znaczeń i bogatą symbolikę: wiatr, duch, powiew wiatru. Obraz należy do tryptyku powstałego w latach 1917- 1919 czyli rok przed i po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. To był prawdopodobnie komentarz Malczewskiego o sytuacji naszego kraju wyrażający nadzieję na „zmartwychwstanie” naszego państwa.
Dla chętnych tekst z Biblii Tysiąclecia, Księga Ezechiela, 37, Ożywienie wysuszonych kości:
„37.
1 Potem spoczęła na mnie ręka Pana, i wyprowadził mnie On w duchu na zewnątrz, i postawił mnie pośród doliny. Była ona pełna kości. 2 I polecił mi, abym przeszedł dokoła nich, i oto było ich na obszarze doliny bardzo wiele. Były one zupełnie wyschłe. 3 I rzekł do mnie: «Synu człowieczy, czy kości te powrócą znowu do życia?» Odpowiedziałem: «Panie Boże, Ty to wiesz». 4 Wtedy rzekł On do mnie: «Prorokuj nad tymi kośćmi i mów do nich: „Wyschłe kości, słuchajcie słowa Pana!” 5 Tak mówi Pan Bóg: Oto Ja wam daję ducha1 po to, abyście się stały żywe. 6 Chcę was otoczyć ścięgnami i sprawić, byście obrosły ciałem, i przybrać was w skórę, i dać wam ducha po to, abyście ożyły i poznały, że Ja jestem Pan». 7 I prorokowałem, jak mi było polecone, a gdym prorokował, oto powstał szum i trzask, i kości jedna po drugiej zbliżały się do siebie. 8 I patrzyłem, a oto powróciły ścięgna i wyrosło ciało, a skóra pokryła je z wierzchu, ale jeszcze nie było w nich ducha. 9 I powiedział On do mnie: «Prorokuj do ducha, prorokuj, o synu człowieczy, i mów do ducha: Tak powiada Pan Bóg: Z czterech wiatrów przybądź, duchu, i powiej po tych pobitych, aby ożyli». 10 Wtedy prorokowałem tak, jak mi nakazał, i duch wstąpił w nich, a ożyli i stanęli na nogach – wojsko bardzo, bardzo wielkie2. 11 I rzekł do mnie: «Synu człowieczy, kości te to cały dom Izraela. Oto mówią oni: „Wyschły kości nasze, minęła nadzieja nasza, już po nas”. 12 Dlatego prorokuj i mów do nich: Tak mówi Pan Bóg: Oto otwieram wasze groby i wydobywam was z grobów, ludu mój, i wiodę was do kraju Izraela, 13 i poznacie, że Ja jestem Pan, gdy wasze groby otworzę i z grobów was wydobędę, ludu mój. 14 Udzielę wam mego ducha po to, byście ożyli, i powiodę was do kraju waszego, i poznacie, że Ja, Pan, to powiedziałem i wykonam» – wyrocznia Pana Boga.
Ez 37, 5-14 – Ten sam termin hebr. oznacza „ducha”, „dech” i „wiatr”. Por. Rdz 1,2; J 3,8.”
Fragment pochodzi z Biblii Tysiąclecia, Wydawnictwo Pallottinum w Poznaniu, 2003.
Obrazy z serii o proroctwie Ezechiela: „Wizja Ezechiela” 1917 r. i „Proroctwo Ezechiela” 1919 do obejrzenia w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej do 7 stycznia 2024 roku.
Wystawa „Malczewski. Wizja Ezechiela” w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa
7 października 2023 – 7 stycznia 2024
Kurator wystawy: dr Piotr Kopszak
Wystawie towarzyszą ciekawe wykłady w muzeum, w najbliższym czasie:
listopad 2023
Ona maluje